ΠΡΙΜΟ ΛΕΒΙ: Η ΜΑΥΡΗ ΤΡΥΠΑ ΤΟΥ ΑΟΥΣΒΙΤΣ

ΠΡΙΜΟ ΛΕΒΙ: Η ΜΑΥΡΗ ΤΡΥΠΑ ΤΟΥ ΑΟΥΣΒΙΤΣ

 

{Στις 22 Φεβρουαρίου 1944, 650 άνθρωποι στάλθηκαν στο Άουσβιτς στοιβαγμένοι σε δώδεκα τρένα για εμπορεύματα. Μόνο ο συγγραφέας αυτού του άρθρου ΠΡΙΜΟ ΛΕΒΙ και άλλοι δύο επέζησαν, έπειτα από παραμονή ενός έτους, πριν την απελευθέρωσή τους από τον ρωσικό στρατό τον Ιανουάριο του 1945. Στο στρατόπεδο ο Λέβι παρατηρεί τα πάντα, θα θυμηθεί τα πάντα, θα αφηγηθεί τα πάντα: το στρίμωγμα στους κοιτώνες, τους συντρόφους που ανακάλυπταν το πρωί νεκρούς από την πείνα και το κρύο, τους εξευτελισμούς και την καθημερινή εργασία, κάτω απ΄ τα χτυπήματα των "Κάπος", τις περιοδικές "επιλογές" όπου ξεχώριζαν τους αρρώστους από τους υγιείς για να τους στείλουν στο θάνατο, τους απαγχονισμούς για παραδειγματισμό, τα τρένα γεμάτα Εβραίους και τσιγγάνους, που οδηγούνταν με την άφιξή τους στα κρεματόρια...

Κι όμως, στην αφήγηση αυτή κυριαρχεί η πλέον εντυπωσιακή αξιοπρέπεια, καμία εκδήλωση μίσους, καμία υπερβολή, καμία εκμετάλλευση των προσωπικών ταλαιπωριών, αλλά ένας ηθικός προβληματισμός πάνω στον πόνο, εξυψωμένος από ένα όραμα ζωής. (Από το βιβλίο ΕΑΝ ΑΥΤΟ ΕΙΝΑΙ Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ, γραμμένο το 1947, που στην Ιταλία από τη δεκαετία του ΄60 διδάσκεται στα σχολεία). Από το βιβλίο αυτό στο "ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ" είναι και το άρθρο που δημοσιεύει σήμερα το ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΚΑΦΕΝΕΙΟ, το οποίο γράφτηκε στις 22 Ιανουαρίου 1987, πέντε χρόνια προτού ο ΠΡΙΜΟ ΛΕΒΙ αυτοκτονήσει στο σπίτι του στο Τορίνο.

Πολεμική στους Γερμανούς ιστορικούς

Η πολεμική που ξέσπασε στη Γερμανία, ανάμεσα σ΄ αυτούς που προσπαθούν να υποβαθμίσουν τον ναζιστικό όλεθρο (Nolte, Hillgruber) και σε αυτούς που υποστηρίζουν τη μοναδικότητά του (Habermas και πολλοί άλλοι) δεν μπορεί να μας αφήσει αδιάφορους. Η θεωρία των πρώτων είναι γνωστή: η ανθρωπότητα γνώρισε σφαγές σε κάθε αιώνα, ιδιαίτερα στις αρχές του δικού μας και κυρίως εναντίον των "ταξικών εχθρών" στη Σοβιετική Ένωση, συνεπώς κοντά στα σύνορα της Γερμανίας. Εμείς οι Γερμανοί, στη διάρκεια του Δεύτερου Παγκοσμίου πολέμου δεν κάναμε τίποτα περισσότερο από το να προσαρμοστούμε σε μια πρακτική φρικτή αλλά καθιερωμένη: μια πρακτική "ασιατική" η οποία ερμηνεύεται σε σφαγές, μαζικές εκτοπίσεις, σκληρή απομόνωση σε εχθρικές περιοχές, βασανιστήρια, διάλυση των οικογενειών. Η δική μας μοναδική καινοτομία υπήρξε τεχνολογικής φύσεως: επινοήσαμε τους θαλάμους αερίων. Ας το πούμε εν συντομία: είναι ακριβώς αυτή η καινοτομία την οποία αρνείται η σχολή των "αναθεωρητών" οπαδών του Faurisson, επομένως οι δύο θεωρίες αλληλοσυμπληρώνονται σε μια ερμηνεία της ιστορίας η οποία δεν μπορεί παρά να είναι ανησυχητική.

Τώρα οι Σοβιετικοί δεν μπορούν να κηρυχθούν αθώοι. Η εξόντωση των κουλάκων πρώτα και μετά οι στημένες δίκες και οι αναρίθμητες ωμότητες εναντίον πραγματικών ή φανταστικών εχθρών του λαού είναι γεγονότα πολύ σοβαρά και οδήγησαν τη Σοβιετική Ένωση στην απομόνωση, η οποία με διαφορετικές αποχρώσεις (και με την αναγκαστική παρένθεση του πολέμου) διαρκεί μέχρι σήμερα. Αλλά κανένα νομικό σύστημα δεν μπορεί να αθωώσει έναν δολοφόνο επειδή και στο απέναντι σπίτι υπάρχουν και άλλοι δολοφόνοι. Επιπλέον, τα γεγονότα αυτά συντελούνταν αναμφισβήτητα στο εσωτερικό του σοβιετικού κράτους και στα οποία κανείς από το εξωτερικό δεν θα μπορούσε να αντιταχθεί παρά μόνον μέσω ενός γενικευμένου πολέμου.

Οι νέοι Γερμανοί αναθεωρητές επιδιώκουν να παρουσιάσουν τη ναζιστική σφαγή σαν προληπτική άμυνα απέναντι σε μια "ασιατική" εισβολή. Η θεωρία μου φαίνεται εξαιρετικά αβάσιμη. Δεν έχει αποδειχτεί ότι οι Ρώσοι είχαν την πρόθεση να εισβάλουν στη Γερμανία, αντίθετα τη φοβούνταν, όπως έδειξε το εσπευσμένο σύμφωνο Ρίμπεντροπ - Μολότωφ, και δίκαια, όπως αποδείχτηκε με την ξαφνική επίθεση της Γερμανίας το 1941. Επιπλέον, δεν είναι κατανοητό πως οι "πολιτικές" εξοντώσεις, οργανωμένες από τον Στάλιν, αντικατροπτίζονται στην εξόντωση του εβραϊκού λαού, όταν είναι γνωστό ότι πριν από την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία οι Γερμανοεβραίοι ήταν πλήρως ενσωματωμένοι στη γερμανική κοινωνία και θεωρούνταν εχθροί μόνο από τον ίδιο τον Χίτλερ και τους λίγους φανατικούς που αρχικά τον ακολούθησαν. Η ταύτιση εβραϊσμού και μπολσεβικισμού, έμμονη ιδέα του Χίτλερ, στερείτο αντικειμενικής βάσης, κυρίως στη Γερμανία, όπου εμφανώς η πλειονότητα των Εβραίων ανήκε στην αστική τάξη.

Ότι "το Γκουλάγκ προηγήθηκε του Άουσβιτς" είναι αλήθεια, αλλά δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι οι σκοποί για τους οποίους δημιουργήθηκε ήταν διαφορετικοί. Το Γκουλάγκ σκόπευε στην εξόντωση ανάμεσα σε ομοφύλους, δεν βασιζόταν στη φυλετική υπεροχή, δεν διαχώριζε την ανθρωπότητα σε υπερανθρώπους και υπανθρώπους, το Άουσβιτς στηρίχτηκε σε μια ιδεολογία διαποτισμένη από ρατσισμό. Εάν είχε επικρατήσει σήμερα ο κόσμος θα ήταν χωρισμένος στα δύο, "εμείς" οι κύριοι από τη μία πλευρά και όλοι οι άλλοι υπό την εξουσία τους ή υπό εξόντωση σαν φυλετικά κατώτεροι. Αυτή η περιφρόνηση της θεμελιώδους ισότητας που δικαιούνται όλες οι ανθρώπινες υπάρξεις, διαπερνούσε τις άπειρες συμβολικές λεπτομέρειες, αρχίζοντας από το τατουάζ του Άουσβιτς μέχρι τη χρήση, ακριβώς στους θαλάμους αερίων, του δηλητηρίου που αρχικά προοριζόταν για την απολύμανση των πλοίων από τους ποντικούς. Η ανόσια εκμετάλλευση των νεκρών και της στάχτης τους παραμένει μοναδικό προνόμιο της χιτλερικής Γερμανίας και, ως σήμερα, σε πείσμα όσων επιθυμούν να σβήσουν το περίγραμμα, αποτελεί το έμβλημα.

Είναι πράγματι αλήθεια ότι στο Γκουλάγκ η θνησιμότητα ήταν τρομακτικά μεγάλη, αλλά μπορούμε να το θεωρήσουμε ως ένα επακόλουθο που αντιμετωπιζόταν με κυνική αδιαφορία: ο πρωταρχικός σκοπός, βάρβαρος πράγματι, είχε τη δική του λογική, αυτή της αναγέννησης της δουλοκτητικής οικονομίας ως βάσης για την "οικοδόμηση του σοσιαλισμού". Ούτε στις σελίδες του Σολτζενίτσιν, οι οποίες ριγούν από δικαιολογημένη οργή, δεν διαφαίνεται κάτι που θα μπορούσε να συγκριθεί με την Τρεμπλίνκα και το Τσέλμνο, τα οποία δεν ήταν στρατόπεδα εργασίας ούτε στρατόπεδα συγκέντρωσης αλλά "μαύρες τρύπες" για άντρες, γυναίκες και παιδιά που ήταν ένοχοι μόνο για το γεγονός ότι γεννήθηκαν Εβραίοι, και που κατέβαιναν από τα τρένα για να οδηγηθούν κατευθείαν στους θαλάμους αερίων, χωρίς κανείς να βγει ζωντανός. Οι Σοβιετικοί που κατέλαβαν τη Γερμανία, μετά το μαρτύριο που υπέστη η χώρα τους (θυμόσαστε ανάμεσα στις εκατοντάδες λεπτομέρειες την ανελέητη πολιορκία του Λένινγκραντ;), διψασμένοι για εκδίκηση, σπιλώθηκαν με σοβαρά εγκλήματα, αλλά δεν υπήρχαν ανάμεσά τους οι Einsatzkommandos, με αποστολή να πυροβολούν τον άμαχο πληθυσμό δίπλα σε απέραντους ομαδικούς τάφους που πολλές φορές τα ίδια τα θύματα είχαν σκάψει, ούτε εξάλλου είχαν ποτέ σχεδιάσει την εξόντωση του γερμανικού λαού, εναντίον του οποίου έτρεφαν δικαιολογημένα αίσθημα εκδίκησης.

Ποτέ δεν πιστοποιήθηκε ότι στα Γκουλάγκ γινόταν "επιλογή", όπως αυτές των γερμανικών Λάγκερ, που έχουν περιγραφεί συχνά, στις οποίες οι γιατροί (γιατροί!)) Ες Ες με μία μόνο ματιά στο θώρακα και στην πλάτη αποφάσιζαν ποιος ήταν ικανός να δουλέψει και ποιος θα πήγαινε στους θαλάμους αερίων. Και δεν βλέπω πως αυτή η "καινοτομία" θα μπορούσε να χαρακτηριστεί δευτερεύουσα και μικρής σημασίας με τη δήλωση ότι ήταν "η μοναδική". Δεν ήταν μία μίμηση "ασιατική", ήταν σαφώς ευρωπαϊκή, το αέριο το παρήγαγαν γνωστές χημικές βιομηχανίες της Γερμανίας, στις γερμανικές βιομηχανίες κατέληγαν τα μαλλιά των δολοφονημένων γυναικών, και στις γερμανικές τράπεζες ο χρυσός των δοντιών των νεκρών. Όλα αυτά είναι σαφώς γερμανικά και κανείς Γερμανός δεν πρέπει να τα ξεχνά, όπως επίσης δεν πρέπει να ξεχνά και ότι μόνο στη ναζιστική Γερμανία οδηγήθηκαν σε φρικτό θάνατο ακόμα και παιδιά και ετοιμοθάνατοι στο όνομα ενός αφηρημένου και βάρβαρου ριζοσπαστισμού χωρίς όμοιό του στη σύγχρονη εποχή.

Σ΄ αυτή τη διφορούμενη επίκαιρη πολεμική δεν έχει σπουδαιότητα το γεγονός ότι οι Σύμμαχοι είναι ένοχοι σε μεγάλο βαθμό. Είναι αλήθεια ότι κανένα δημοκρατικό κράτος δεν πρόσφερε άσυλο στους καταδιωκόμενους ή εξόριστους Εβραίους. Είναι αλήθεια ότι οι Αμερικανοί αρνήθηκαν να βομβαρδίσουν τις σιδηροδρομικές γραμμές προς το Άουσβιτς (ενώ αντίθετα βομβάρδισαν συχνά την παρακείμενη βιομηχανική ζώνη) και είναι επίσης αλήθεια ότι για την παράλειψη παροχής βοήθειας οι Σύμμαχοι πρόβαλαν λόγους ανήθικους, δηλαδή το φόβο της παροχής φιλοξενίας και βοήθειας σε εκατομμύρια πρόσφυγες και επιζώντες. Αλλά δεν μπορούμε να μιλήσουμε για πραγματική συνενοχή και είναι αβυσσαλέα η διαφορά (νομική και ηθική) ανάμεσα σε αυτόν που πράττει και σε αυτόν που δεν εμποδίζει την πράξη.

Εάν η Γερμανία του σήμερα υπολογίζει στη θέση που της αξίζει ανάμεσα στα ευρωπαϊκά έθνη δεν μπορεί και δεν πρέπει να απαλύνει την ενοχή του παρελθόντος.

PRIMO LEVI

La Stampa, 22 Ian. 1987