ΣΑΒΒΑΣ ΜΙΧΑΗΛ: Ο ΜΥΘΟΣ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΤΟΥ ΜΑΡΞΙΣΜΟΥ

ΣΑΒΒΑΣ ΜΙΧΑΗΛ: Ο ΜΥΘΟΣ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΤΟΥ ΜΑΡΞΙΣΜΟΥ

Στις αρχές Ιουνίου του 1994 έλαβε χώρα στην Ακαδημία Εργασίας στη Μόσχα τριήμερο Συνέδριο με θέμα την κρίση του Σοσιαλισμού. Στην εναρκτήρια συνεδρίαση με θέμα συζήτησης "Η κρίση του Μαρξισμού" προσκλήθηκε και μίλησε ο σ. ΣΑΒΒΑΣ ΜΙΧΑΗΛ. Επειδή η παρέμβασή του αυτή στην Ακαδημία Εργασίας στη Μόσχα παραμένει και σήμερα επίκαιρη, όσο ποτέ, το ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΚΑΦΕΝΕΙΟ την δημοσιεύει ολόκληρη για τους φίλους της Σελίδας ΤΟ ΟΠΛΟΣΤΑΣΙΟ ΤΟΥ ΜΑΡΞΙΣΜΟΥ

"150 χρόνια έχουν περάσει από την σύνταξη των "Οικονομικών και Φιλοσοφικών Χειρογράφων" του 1844 του Καρλ Μαρξ, ορόσημο στο οποίο μπορούμε να εντοπίσουμε και την κατά προσέγγιση χρονολογία γέννησης του Μαρξισμού. Από τότε σχεδόν κάθε χρόνο τα τελευταία 150 χρόνια οι εκάστοτε αρχές εκδίδουν κι από ένα πιστοποιητικό θανάτου του. 150 πιστοποιητικά θανάτου είναι ένας αριθμός κάπως υπερβολικός και εγείρει την υπόνοια μήπως η διαπίστωση του θανάτου ήταν κάπως βιαστική και πρόωρη! Την τελευταία φορά που ένα τέτοιο πιστοποιητικό θανάτου εξεδόθη ήταν με την αφορμή της κατάρρευσης των σταλινικών γραφειοκρατικών καθεστώτων στην Ανατολική Ευρώπη και την ενδόρρηξη της ΕΣΣΔ. Αυτή τη φορά οι περισσότεροι το πιστέψαν, σε Δύση κι Ανατολή, έξω από μια μειοψηφία "νοσταλγών" και "αδιόρθωτων".

Ξαφνικά, πέρυσι την άνοιξη, ένα συμβάν - σύμπτωμα συντάραξε την πνευματική ζωή και τους κύκλους της διανόησης στην Δύση: οι διαλέξεις και στη συνέχεια η έκδοση σε βιβλίο των "Spectres de Marx", των "Φαντασμάτων του Μαρξ" του Jecques Derrida. Το σοκ ήταν μεγάλο και οι συνέπειες του δεν έχουν λήξει. Ο μέγας κήρυκας της "αποδόμησης" (deconstruction), ο κύριος εκπρόσωπος του λεγόμενου μετα-στρουκτουραλισμού, η κεντρική φιλοσοφική φιγούρα που πολλοί θεωρούσαν κέντρο έλξης και άξονα περιστροφής όλων των αντιμαρξιστικών τάσεων των τελευταίων δεκαετιών, μαζί και του περιβόητου "μεταμοντερνισμού", τώρα, τη στιγμή που η μεγάλη μάχα ιδιαίτερα των μέχρι τούδε μαρξιστών, ημι-μαρξιστών, "μεταμαρξιστών", "νεομαρξιστών" κλπ., βιάζονταν να θάψουν τον Μαρξισμό, αυτός πρόβαλε στο προσκήνιο για να ζητήσει, κινητοποιώντας έναν αστραφτερό λόγο, την επιστροφή στον Μαρξ. Για την ακρίβεια δεν "ζήτησε" αυτή την επιστροφή: την επισήμανε, δείχνοντας ότι συντελείται έτσι κι αλλιώς, είτε αυτό αρέσει είτε όχι, με τον τρόπο που το φάντασμα του πατέρα του Αμλετ είχε επιστρέψει απαιτώντας εκδίκηση.

Δεν είναι εδώ η ώρα ή ο τόπος για να επεκταθούμε σε μια παρουσίαση και κριτική ανάλυση των "Φαντασμάτων" του Ντεριντά. Επισύρουμε μόνο την προσοχή σ΄ αυτά γιατί αποτελούν αδιάψευστο σημείο μιας συντελούμενης ρήξης (ή μάλλον, ενδόρρηξης) της ιδεολογίας στον κόσμο της αστικής παρακμής. Παρά τον θρυλλούμενο θρίαμβο του καπιταλισμού και των ιδεών του, βλέπουμε τον κατ΄ εξοχήν εκπρόσωπο μιας φιλοσοφικής σκέψης που θεωρούνταν αντίπαλο δέος του Μαρξισμού τα τριάντα τελευταία χρόνια να αμφισβητεί την κυρίαρχη θέση - τον κυρίαρχο μύθο - για τον οριστικό τάχα κι αμετάκλητο θάνατο των ιδεών του Καρλ Μαρξ.

Γίνεται φανερό ότι εδώ έχουμε μιαν ανησυχητική για τους αστούς (και όχι μόνο) εκδήλωση κρίσης της αστικής ιδεολογίας. Το ερώτημα που μπαίνει είναι το εξής: Σε ποιο βαθμό αυτό που ονομάζουν "κρίση του Μαρξισμού" δεν είναι τίποτα άλλο παρά η αντανάκλαση της κρίσης της αστικής ιδεολογίας και θεωρίας μέσα στο εργατικό κίνημα στην μετά τον Νίτσε μηδενιστική περίοδο του παρηκμασμένου καπιταλισμού; Αυτή η ιδεολογική - θεωρητική κρίση έχει σαν ιστορική - υλική βάση το γεγονός ότι η κυρίαρχη τάξη κατά την παρακμή της χάνει τον έλεγχο πάνω στις κυρίαρχες τάσεις εξέλιξης της πραγματικότητας κι ως εκ τούτου στρέφεται σε μια "μυθολογική αντίδραση" απέναντί της - που η πιο βάρβαρη μέχρι τώρα και ακραία μορφή της είναι ο φασισμός. Καθώς η "μυθολογική αντίδραση", στις διάφορες μορφές που αυτή παίρνει, στέκεται ανίκανη να τιθασεύσει τις ανεξέλεγκτες αντικειμενικές αντιφάσεις, τελικά καταρρέει - για να ανασυνθέσει πάλι τα συντρίμμια της σε νέους τερατώδεις συνδυασμούς.

Παραδείγματα της ιδεολογικής - θεωρητικής κρίσης στη Δύση υπάρχουν πάμπολλα. Στη Φιλοσοφία: βρίσκονται σε αδιέξοδο τόσο οι διάφορες ποικιλίες του νεο-θετικισμού όσο και τα ρεύματα που γέννησαν ο στρουκτουραλισμός κι ο μεταστρουκτουραλισμός - με εύγλωττο το παράδειγμα του Ντερριντά. Στην πολιτική θεωρία της δημοκρατίας: η χρεοκοπία φαίνεται ανάγλυφα στο πρόσωπο του επιφανούς εκπροσώπου της στην Ιταλία, τον Νορμπέρτο Μπόμπιο, ο οποίος στο όνομα της δημοκρατίας χειροκρότησε τον... βομβαρδισμό του Ρωσικού Κοινοβουλίου από τα τανκς του Γιέλτσιν! Στην οικονομική θεωρία: και οι δύο βασικές στρατηγικές που αναπτύχθηκαν στην ιμπεριαλιστική εποχή για να αναχαιτίσουν τις αντιφάσεις της, η Σχολή του Κέϋνς κι οι αντίπαλες νεοφιλελεύθερες σχολές του Μονεταρισμού και της Προσφοράς (supply side), απέτυχαν και η παγκόσμια οικονομική κρίση επιδεινώθηκε.

Η γενικευμένη αυτή κρίση περιλαμβάνει αναπόφευκτα και τις αστικές μορφές κοινωνικής συνείδησης που μέσω των γραφειοκρατιών και των μηχανισμών τους κυριάρχησαν τον τελευταίο αιώνα μέσα στο διεθνές εργατικό κίνημα. Η Σοσιαλδημοκρατία, σε όλες τις ανεπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες, που απετέλεσαν το ιστορικό της λίκνο, πνέει τα λοίσθια. Το δείχνουν όλες οι πρόσφατες εκλογικές αναμετρήσεις, ιδιαίτερα στην Γαλλία και την Ιταλία. Η "Σοτσιντέρν" (Σοσιαλιστική Διεθνής) δεν κατάφερε, όπως το έλπιζε μετά τις καταρεύσεις του 1989 - 91, να κατακτήσει το έδαφος που εγκατέλειψαν τα γραφειοκρατικά λείψανα της πάλαι ποτέ Κομιντέρν. Ο κυριότερος αντικειμενικός λόγος της αποσύνθεσης του σοσιαλδημοκρατικού ρεφορμισμού είναι το γεγονός ότι το Κεϋνσιανό "Κράτος Προνοίας", που πάνω του στηρίχτηκε μεταπολεμικά η δυνατότητα παροχής μεταρρυθμιστικών παραχωρήσεων, κατέρρευσε. Γι΄ αυτό, σήμερα, παντού, η Σοσιαλδημοκρατία μετατοπίζεται σε ολοένα δεξιότερες θέσεις, στην κατεύθυνση του νεοφιλελευθερισμού, αντικαθιστώντας τον παραδοσιακό της ρεφορμισμό με τον ανοικτά αντεργατικό σοσιαλφιλελευθερισμό. Σήμερα, πολύ περισσότερο από την εποχή της Ρόζας Λούξεμπουργκ, αληθεύει η ρήση της μεγάλης αυτής επαναστάτριας και μαρξίστριας, ότι "η Σοσιαλδημοκρατία είναι ένα πτώμα που σαπίζει".

Ο Σταλινισμός, που δεν περιορίζεται, φυσικά, στο πρόσωπο, τις αντιλήψεις και τις πρακτικές του Στάλιν, ούτε μόνο στην περίοδο που αυτός ήταν παντοδύναμος "Γκεν-Σεκ", αλλά περιλαμβάνει όλη την θεωρία και την πράξη της γραφειοκρατίας που αναπτύχθηκε στο εργατικό κράτος, δεν γκρεμίστηκε μόνο κακήν κακώς αλλά έχει φέρει και την χώρα του Οκτώβρη στο χείλος του γκρεμού και την έχει ήδη σπρώξει να πέσει στην άβυσσο. Το χειρότερο: έχει στρεβλώσει και δυσφημίσει την απελευθερωτική θεωρία του Μαρξισμού, παίζοντας τον κύριο ρόλο στο να αποδίδεται η δικιά της χρεοκοπία και η δικιά της ευθύνη στον Μαρξ και τον Λένιν. Στην πραγματικότητα, ο πνευματικός αδελφός του Σταλινισμού είναι η ίδια η Σοσιαλδημοκρατία, με την οποία συμμερίζεται την θεωρία των σταδίων και την όλη γραμμική αντίληψη της Ιστορίας, που βρήκε την κορύφωσή της στην περιβόητη θεωρία του Μπουχάριν για το "σοσιαλισμό σε μια μόνη χώρα", το επίσημο σταλινικό δόγμα.

Αλλά γιατί να φορτώνεται ο Μαρξισμός τις ευθύνες του νεκροθάφτη του; Ο περίφημος "Ντιαμάτ" ήταν το αντίθετο της υλιστικής διαλεκτικής, ο "Ιστμάτ" δεν είχε να κάνει τίποτα με τον Ιστορικό Υλισμό, όσο δε για τον "Μαρ-Λεν", αυτός στρέφονταν και ενάντια στον Μαρξ και ενάντια στον Λένιν. Για τον λεγόμενο "Επιστημονικό Κομμουνισμό" των προφεσόρων δεν χρειάζεται καν να γίνεται λόγος, γιατί, έτσι κι αλλιώς, την παραμικρή σχέση δεν είχε ούτε με επιστήμη ούτε με κομμουνισμό. Αυτό δεν σημαίνει ότι εναλλακτική λύση στα εγχειρίδιά σας είναι το σύνολο των θεωριών που διαφημίζονται σαν "Δυτικός Μαρξισμός". Στις πλείστες περιπτώσεις έχουμε να κάνουμε με προσαρμογές στις κυρίαρχες στην Δύση ιδέες μέσω εκλεκτικιστικού συνδυασμού του Μαρξισμού με τις διάφορες ποικιλίες της αστικής σκέψης. Δεν είναι τυχαίο ότι, και αυτές οι κατασκευές, καταρρέουν σήμερα συμπαρασυρόμενες από την πτώση των ιδεολογικών οικοδομημάτων, στα οποία, υποτίθεται, αποτελούσαν την εναλλακτική πρόταση, την προσαρμοσμένη στην πολιτισμένη Δύση, μακριά από την βάρβαρη Ανατολή με τις αρκούδες...

Αδιέξοδα, η οφθαλμοφανής ανεπάρκεια, η αναντιστοιχία με την πραγματικότητα όλων των αντιλήψεων που, για ένα μακρότατο ιστορικό διάστημα, κυριάρχησαν στην διεθνή Αριστερά και ποδηγέτησαν το εργατικό κίνημα, χωρίς να κόβουν τον ομφάλιο λώρο με την αστική τάξη και την ιδεολογία της, αλλά αντίθετα, λειτουργώντας σαν ιμάντας μεταβίβασης των αστικών πιέσεων πάνω στις μάζες, δεν εκφράζουν σήμερα μόνο την παρακμή της αστικής κοινωνίας και της σκέψης της. Εκδηλώνουν μια γιγάντια ιστορική στροφή που συντελείται διεθνώς - την ωρίμανση των όρων για ένα ποιοτικό άλμα. Ένα άλμα αναγκαίο πρώτα - πρώτα για τον ίδιο τον Μαρξισμό. Όταν ασκούμε κριτική στους αστικούς μύθους και ιδιαίτερα στον μύθο της "Κρίσης του Μαρξισμού", πρέπει να αποφεύγουμε να μετατρέπουμε τον ίδιο τον Μαρξισμό σε μύθο, σε κάποιο αιώνιο κι έτοιμο μια για πάντα σύνολο θεωριών και πρακτικών, που υπάρχει άσπιλο κι αναπτύσσεται από μόνο του σε μια γυάλα για χρυσόψαρα. Τα ίδια τα θεωρητικά κεκτημένα των κλασσικών του Μαρξισμού δεν είναι αυτονόητα "κεκτημένα", απαιτώντας μόνο την αποστήθισή τους και την κατάλληλη εφαρμογή στις κατάλληλες περιστάσεις. Τα κεκτημένα πρέπει και μπορούν κάθε φορά να κατακτούνται μέσα από την ζωντανή αλληλεπίδρασή τους με το ιστορικό παρόν κι όλη την ιστορική εμπειρία που έχει μεσολαβήσει. Κατακτούνται μόνο μέσα από την ανάπτυξή τους - κάτι που συχνά λέγεται και σπάνια γίνεται.

Καιρός να εγκαταλείψουμε τον μύθο της κρίσης του Μαρξισμού και να ασχοληθούμε στα σοβαρά με την πραγματική κρίση της ανάπτυξης του Μαρξισμού. Μύθος είναι να αποδίδουμε στον Μαρξισμό την κρίση και τις αθλιότητες των αντιπάλων του. Μυθο-λογία είναι η πολυλογία ανάμεσα σε καλή τη πίστει μαρξιστές που ψάχνουν εναγωνίως εάν τούτο ή το άλλο είναι το "ασθενές σημείο" στη θεωρία του Μαρξ που ευθύνεται για τα στραβά των γραφειοκρατών, εάν είναι τούτη ή η άλλη η τρύπα που πρέπει να βουλώσουμε για να μην συνεχίσει να βουλιάζει το ήδη ναυαγισμένο πλοίο του σταλινισμού. Δεν είναι, όμως, μύθος ότι, ο Μαρξισμός σήμερα, ή θα κάνει ένα ποιοτικό άλμα, αναμφίβολα το μεγαλύτερο στην Ιστορία του, ή θα εκπέσει σε μύθο, θα μετατραπεί στο αντίθετό του, ξανά. Μόνο που τώρα δεν υπάρχουν πια τα περιθώρια του παρελθόντος.

Οι ίδιοι οι κλασσικοί του Μαρξισμού μας έχουν διδάξει ότι, στις μεγάλες ιστορικές καμπές, μόνο με ένα άλμα στην ανάπτυξη της επαναστατικής θεωρίας μπορεί αυτή να διασωθεί από την καταστροφή και να ετοιμάσει την επόμενη φάση της Σοσιαλιστικής Επανάστασης. Αναμφίβολα, αυτό το άλμα, στις σύγχρονες συνθήκες, δεν μπορεί να γίνει από μεμονωμένα άτομα, μεμονωμένους στοχαστές επαναστάτες. Είναι ένα καθήκον που μπορεί να αναληφθεί με επιτυχία μόνο συλλογικά και σε διεθνή κλίμακα. Απαιτεί τις συλλογικές προσπάθειες, τον ανοικτό διάλογο και την ολόπλευρη συνεργασία επαναστατών και επαναστατικών κινημάτων σ΄ όλο τον κόσμο. Κατά τη γνώμη μας, στοιχεία απαραίτητα για την προετοιμασία αυτού του άλματος είναι:

α) Η στροφή στην υλιστική Διαλεκτική ως λογική και θεωρία της γνώσης του Μαρξισμού, με την εκ νέου υλιστική ανάγνωση και επανεπεξεργασία της διαλεκτικής του Χέγκελ, όπως έκανε ο Μαρξ το 1844, ο Λένιν το 1914 ή ο Τρότσκι το 1933. Μόνο πάνω σ΄ αυτή την μεθοδολογική βάση θα γίνει δυνατή η πραγματοποίηση του άλματος.

β) Η Aufhebung, η διατήρηση και ταυτόχρονα η άρνηση και το ξεπέρασμα της Σοβιετικής εμπειρίας των τελευταίων εφτά δεκαετιών ως το υψηλότερο σημείο που έφτασε η παγκόσμια εργατική τάξη. Αυτό το τιτάνιο έργο είναι αδύνατο χωρίς την δημιουργική μελέτη, ενσωμάτωση κι ανάπτυξη της όλης θεωρητικής και πρακτικής πάλης που διεξήγαγε ο Λεβ Νταβίντοβιτς Τρότσκι στην ηγεσία του ΚΚΣΕ, της Αριστερής Αντιπολίτευσης των Μπολσεβίκων - Λενινιστών και στη συνέχεια της Τετάρτης Διεθνούς.

γ) Η απόκρουση της παλινορθωτικής αντεπανάστασης αλλά και γενικότερα η προώθηση των προοπτικών της οικοδόμησης του Σοσιαλισμού απαιτεί την επανεξέταση στη θεωρία και την πράξη τόσο νέων μεθόδων δημοκρατικού Κεντρικού Σχεδιασμού όσο και των μεταβατικών μορφών της απονέκρωσης του Κράτους.

δ) Όλα τα παραπάνω συνοψίζονται ως εξής: πρέπει να αναπτύξουμε παραπέρα και να συγκεκριμενοποιήσουμε, στις νέες συνθήκες του τέλους του αιώνα και της αυγής του νέου, την θεωρία και την πράξη της Παγκόσμιας Διαρκούς Επανάστασης.

6 Ιουνίου 1994".