Έρικ Χομπσμπάουμ - Πώς να αλλάξουμε τον κόσμο

Πώς να αλλάξουμε τον κόσμο

Το βιβλίο Πώς να αλλάξουμε τον κόσμο. Ιστορίες του Μαρξ και του μαρξισμού του Έρικ Χομπσμπάουμ κυκλοφόρησε μόλις στα ελληνικά (μετάφραση: Μάνια Μεζίτη, εκδόσεις Θεμέλιο), λίγους μήνες μετά την αγγλική του έκδοση. Το έργο, μια επισκόπηση της διαδρομής της σκέψης του Μαρξ και των ιστορικών πραγματώσεών της, από τα τέλη του 19ου αιώνα μέχρι σήμερα, παρουσίασαν, στη Στοά του Βιβλίου ο Σπύρος Ι. Ασδραχάς, ο Γιάννης Βούλγαρης, ο Παναγιώτης Ιωακειμίδης, ο Νίκος Καραπιδάκης, ο Ηλίας Νικολακόπουλος και ο Κωνσταντίνος Τσουκαλάς. Δημοσιεύουμε σήμερα τον χαιρετισμό που έστειλε ο Έρικ Χομπσμπάουμ και διαβάστηκε στην εκδήλωση.

Έρικ Χομπσμπάουμ

Είναι μεγάλη τιμή για μένα να συγκεντρώνονται τόσοι πολλοί διακεκριμένοι έλληνες συνάδελφοί μου στην ιστορία και στις πολιτικές επιστήμες για να παρουσιάσουν την ελληνική έκδοση του βιβλίου μου Πώς να αλλάξουμε τον κόσμο. Θέλω να εκφράσω την ικανοποίησή μου που το βιβλίο αυτό, μια συλλογή από μελέτες για την ιστορία του Μαρξ και του μαρξισμού, γραμμένες σε διάφορες περιόδους ανάμεσα στο 1957 και το 2010, εκδίδεται σε μια ιστορική στιγμή κατά την οποία η μεγαλύτερη κρίση μετά τη δεκαετία του 1930 στο παγκόσμιο καπιταλιστικό σύστημα αποδεικνύει, για άλλη μια φορά, τη σπουδαιότητα της ανάλυσης του καπιταλισμού από τον σημαντικότερο επικριτή του. Για σαράντα περίπου χρόνια, η οικονομική θεωρία και η πολιτική των περισσότερων κυβερνήσεων ασπάζονταν την πεποίθηση, ότι μια ελεύθερη αγορά που δεν συγκρατείται από τη δημόσια δράση ή από το ενδιαφέρον για την ευημερία του ανθρώπου θα παρήγαγε ένα σύστημα οικονομικής ανάπτυξης που, αφενός, θα σταθεροποιούνταν από μόνο του και, αφετέρου, όλοι θα ωφελούνταν από αυτό. Καθώς κάτι τέτοιο δεν ήταν μόνο θεωρητικά αστήρικτο αλλά και εντελώς μη ρεαλιστικό στην πράξη, οι αυξανόμενες αστάθειες της οικονομίας και οι συγκλονιστικά αυξανόμενες οικονομικές ανισότητες συγκαλύπτονταν από τη γιγάντια έξαρση της οικονομικής κερδοσκοπίας και του χρέους.

Οι ανεπτυγμένες οικονομίες του Βόρειου Ατλαντικού, παρότι αναπτύσσονταν με βραδύτερο ρυθμό σε σχέση με εκείνων των πρώτων τριών δεκαετιών μετά τον πόλεμο, μέχρι τον 21ο αιώνα παρέμεναν σε μεγάλο βαθμό απρόσβλητες από αυτές τις αστάθειες και το εισόδημα του εργαζόμενου πληθυσμού τους μπορούσε ακόμη να παραμένει στάσιμο, όπως συνέβη στις ΗΠΑ. Παρόλα αυτά, το 2000 είχε ήδη γίνει σαφές, ότι ο κόσμος της παγκοσμιοποίησης στον οποίο ζούσαμε έμοιαζε πολύ με αυτόν που προέβλεψε ο Μαρξ το 1848 στο Κομμουνιστικό Μανιφέστο, και το 2008, με τη φράση του πρωτοσέλιδου των Financial Times «Ο καπιταλισμός σε αναταραχή», παραδεχτήκαμε για άλλη μια φορά ότι ο καπιταλισμός γέννησε μια κρίση που θέτει σε κίνδυνο το σύστημα. Δεν γινόταν πλέον να παραβλέψουμε τον Καρλ Μαρξ, πόσο μάλλον να τον απορρίψουμε.

Ελπίζω το βιβλίο μου με κάποιο τρόπο να συμβάλλει σε αυτή την επιστροφή στον Μαρξ. Ωστόσο, πρόκειται για έργο ιστορικής κριτικής παρά για έργο σύγχρονης πολιτικής. Από τη μια πλευρά παρουσιάζει τη σκέψη του Μαρξ εντός των ορίων του χρόνου και του τόπου όπου έζησε και, κατ’ επέκταση, και τους μεταγενέστερους μαρξιστές καθώς προσπαθούσαν να εφαρμόσουν τις μεθόδους τού θεμελιωτή σε προβλήματα και σε καταστάσεις για τις οποίες τα γραπτά του δεν προσέφεραν ή δεν μπορούσαν να προσφέρουν οποιαδήποτε επαρκή καθοδήγηση. Αυτό χρησιμοποιείται ιδιαίτερα σε όλες τις διαμάχες για τη φύση των σοσιαλιστικών οικονομιών και του σοσιαλιστικού σχεδιασμού τον 20ό αιώνα. Συγχρόνως, επισημαίνω τη διάκριση που ενυπάρχει στο corpus των γραπτών του Μαρξ ανάμεσα στην ανάλυση του Μαρξ για τον τρόπο ανάπτυξης του καπιταλισμού και στη διαφορετικά θεμελιωμένη πρόβλεψη ενός σοσιαλιστικού μέλλοντος. Από την άλλη πλευρά δίνω μεγαλύτερη προσοχή από ό,τι συνηθίζεται στο γεγονός ότι ο Μαρξ και ο μαρξισμός είχαν τεράστιο αντίκτυπο στην παγκόσμια πνευματική και πολιτιστική ζωή, ο οποίος δεν περιορίστηκε μόνο στα διάφορα κινήματα και στα κράτη που διεκδικούσαν τον Μαρξ για εμπνευστή τους.

Αυτό ίσχυσε ιδιαίτερα στην επιστήμη της Ιστορίας. Ως ιστορικό, με ενέπνευσε σε όλο μου το έργο η ανάγνωση της υλιστικής ερμηνείας της ιστορίας. Ελπίζω αυτό να το εκτιμήσουν οι αναγνώστες μου, είτε ενστερνίζονται τις πολιτικές μου απόψεις είτε όχι. Θα ήθελα να σας ευχαριστήσω για τη βοήθεια στην προβολή του βιβλίου μου και ελπίζω να διατηρήσετε τον μαρξισμό στην ατζέντα σας σε μια εποχή που μπορεί να φανεί και πάλι χρήσιμος και σε μια χώρα που διανύει περίοδο βαθιάς κρίσης, την οποία ελπίζω ότι τελικά θα ξεπεράσει.