ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ ΜΑΡΞ ΜΕ ΤΟΝ ΕΝΓΚΕΛΣ

ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ ΜΑΡΞ ΜΕ ΤΟΝ ΕΝΓΚΕΛΣ

Το ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΚΑΦΕΝΕΙΟ δημοσιεύει την αλληλογραφία του ΜΑΡΞ με τον ΕΝΓΚΕΛΣ που πραγματοποιήθηκε το 1853 όταν ο Μαρξ βρίσκονταν στο Λονδίνο και ο Ενγκελς στο Μάντσεστερ. Η αλληλογραφία δημοσιεύεται στο βιβλίο του ΚΑΡΛ ΜΑΡΞ "Κριτική της Φιλοσοφίας του Δικαίου του Χέγκελ".

Ο ΕΝΓΚΕΛΣ ΣΤΟΝ ΜΑΡΞ

{Μάντσεστερ, περ. 24 Μάη 1853}

...Χθές διάβασα το βιβλίο για τις αραβικές επιγραφές, που σας είχα πεί. Το πράγμα δε στερείται ενδιαφέροντος, αν και γράφηκαν πάνω σ΄ αυτό αηδιαστικές παπαδίστικες και βιβλικές απολογίες. Ο μεγαλύτερός του θρίαμβος στέκεται ότι μπορεί ν΄ αποδείξει ότι ο Γίββων διέπραξε μερικά λάθη στην αρχαία γεωγραφία, απ΄ όπου μπορεί να βγεί το συμπέρασμα ότι και η θεολογία του Γίββωνα είναι κι αυτή λαθεμένη. Το βιβλίο ονομάζεται "Η Ιστορική Γεωγραφία της Αραβίας", από τον Αιδ. Τσάρλς Φόρστερ. Τα καλύτερα που μπορεί να βγάλει κανείς απ΄ αυτό είναι τα παρακάτω:

1. Η γενεαλογία που δίνεται στη Βίβλο Γένεσης, που εμφανίζει τη γενεαλογία του Νώε, Αβραάμ, κλπ., είναι μια καθαρή ακριβής απαρίθμηση των φυλών των Βεδουϊνων της εποχής εκείνης, ανάλογα με τη μεγαλύτερη ή μικρότερη συγγένεια των διαλέχτων τους κλπ. Οπως ξαίρουμε, οι φυλές των Βεδουϊνων προσαγορεύονται πάντα, ως και σήμερα, Μπενί Σαλέντ, Μπενί Ζουσούφ, κι έτσι συνέχεια, δηλαδή, γιοί του τάδε και τάδε. Η χρήση αυτή, που έχει την αρχή της στον αρχαίο πατριαρχικό τρόπο ύπαρξης, οδηγεί τελικά στο είδος αυτό της γενεαλογίας. Η απαρίθμηση στη Γένεση επιβεβαιώνεται περισσότερο ή λιγότερο από τους αρχαίους γεωγράφους και οι πιό τελευταίοι ταξιδευτές αποδείχνουν ότι τα παλιά ονόματα, με αλλαγές διαλέχτου, υπάρχουν ακόμα στην πλειοψηφία τους. Ωστόσο, συνάγεται από τούτο, ότι οι ίδιοι οι Ιουδαίοι δεν ήταν τίποτε περισσότερο από μια μικρή φυλή Βεδουϊνων, ακριβώς όπως και οι υπόλοιπες, τοπικές συνθήκες, γεωργία, κι έτσι συνέχεια, την έφεραν σ΄ αντίθεση μ΄ άλλους Βεδουϊνους.

2. Οσον αφορά τη μεγάλη αραβική εισβολή, που γι΄ αυτήν μιλήσαμε προηγούμενα: οι Βεδουϊνοι κάνανε κατά περιόδους εισβολές, το ίδιο όπως και οι Μογγόλοι, η Ασσυριακή Αυτοκρατορία όπως και η Βαβυλωνιακή, ιδρύθηκαν από φυλές Βεδουϊνων, στην ίδια θέση όπου αναφάνηκε αργότερα το χαλιφάτο της Βαγδάτης. Οι ιδρυτές της Βαβυλωνιακής Αυτοκρατορίας, οι Χαλδαίοι, υπάρχουν ακόμα με το ίδιο όνομα, Μπενί Χαλέντ, στην ίδια περιοχή. Η γρήγορη ανάπτυξη μεγάλων πόλεων, όπως η Νινευή και Βαβυλώνα, έγινε ακριβώς με τον ίδιο τρόπο όπως μονάχα πριν τρακόσια χρόνια περίπου, όμοιες μεγάλες πόλεις, σαν την Αγρα, το Δελχί, τη Λαχώρη και τη Μυττάν, ιδρύθηκαν στις Ανατολικές Ινδίες με Αφγανική ή Ταταρική εισβολή. Ετσι η Μωαμεθανική εισβολή χάνει πάρα πολλά από το διακριτικό χαρακτήρα της.

3. Φαίνεται ότι οι Αραβες, που εγκαταστάθηκαν στα Νοτιοδυτικά, ήταν ένας πολύ πολιτισμένος λαός, όπως οι Αιγύπτιοι, οι Ασσύριοι, κλπ., όπως αποδείχνουν τα οικοδομήματα που χτίσανε. Αυτό επίσης εξηγεί πάρα πολύ τη Μωαμεθανική εισβολή. Οσον αφορά αυτή την απομίμηση, τη θρησκεία, φαίνεται πώς βγαίνει από τις αρχαίες επιγραφές στο Νότο, όπου επικρατεί ακόμα η παλιά εθνικοαραβική παράδοση του μονοθεϊσμού (όπως συμβαίνει ανάμεσα στους Αμερικανούς Ινδιάνους) και που σ΄ αυτή την παράδοση οι Εβραίοι αποτελούν μονάχα μ ι κ ρ ό μ έ ρ ο ς, ότι η Μωαμεθανική θρησκευτική επανάσταση, όπως κ ά θ ε θρησκευτικό κίνημα, ήταν τ υ π ι κ ά μ ι α α ν τ ί δ ρ α σ η, μια τάχα επιστροφή στο παλιό, το απλό.

Αυτό που οι Ιουδαίοι ονομάζουν Αγία Γραφή δεν είναι τίποτε πιό πολύ από μια καταγραφή των παλαιοαραβικών θρησκευτικών και φυλετικών παραδόσεων, που τροποποιήθηκαν με το χωρισμό, που έγινε πολύ νωρίς, των Ιουδαίων από τους ομόαιμους, αλλά νομάδες γείτονές τους - αυτό τώρα, είναι ολοφάνερο για μένα. Το χαρακτηριστικό γεγονός ότι η Παλαιστίνη περιβάλλεται από την αραβική πλευρά μονάχα από ερήμους, τη βεδουϊνικη γή, εξηγεί τη χωριστή θέση. Αλλά, οι παλιές αραβικές επιγραφές, οι παραδόσεις και το Κοράνι, και η ευκολία που όλες οι γενεαλογίες, κλπ., μπορούν τώρα να διευκρινισθούν, μαρτυρούν ότι το κύριο περιεχόμενο ήταν αραβικό ή καλύτερα σημιτικό γενικά, όπως η δική μας Εδδα και η γερμανική ηρωϊκή σάγκα.

Δικό σας.

Φ. Ε.

Ο ΜΑΡΞ ΣΤΟΝ ΕΝΓΚΕΛΣ

Λονδίνο, 2 Ιούνη 1853

...Σχετικά με τους Εβραίους και τους άραβες το γράμμα σας είχε πολύ ενδιαφέρον για μένα. Πάνω στη συζήτηση: 1) μια γ ε ν ι κ ή σχέση μπορεί ν΄ αποδειχθεί, από την αρχή της ιστορίας, ανάμεσα σ΄ όλες τις Ανατολικές φυλές, μεταξύ της μόνιμης εγκατάστασης ενός τμήματος από τις φυλές και τη συνεχιζόμενη νομαδική ζωή των άλλων. 2) Την εποχή του Μωάμεθ, ο εμπορικός δρόμος από την Ευρώπη στην Ασία, είχε αλλάξει ολότελα και οι πόλεις της Αραβίας, που είχαν παίξει τεράστιο ρόλο στο εμπόριο με την Ινδία, κλπ., βρίσκονταν σε κατάσταση εμπορικής παρακμής, αυτό όπως κι αν έχει το πράγμα, έδωσε, επίσης, μια ώθηση. 3) Οσο για τη θρησκεία, το πρόβλημα ανάγεται στο γενικό και συνεπώς εύκολα βρίσκει την απάντησή του: Γιατί η ιστορία της Ανατολής ε μ φ α ν ί ζ ε τ α ι σαν ιστορία θρησκειών;

Σχετικά με το σχηματισμό των μεγάλων ανατολικών πόλεων δε μπορεί κανείς να διαβάσει τίποτε το πιό θαυμάσιο, γραφικό και χτυπητό από το έργο του γέρο Φρανσουά Μπερνιέ (ήταν εννιά χρόνια γιατρός στο Ορανγκ-ζέμπ): "Ταξίδια που περιέχουν μια περιγραφή των κτήσεων του Μεγάλου Μογγόλου κλπ.". Ο Μπερνιέ περιγράφει επίσης πάρα πολύ καλά το στρατιωτικό σύστημα, τον τρόπο τροφοδοσίας των μεγάλων αυτών στρατιών, κλπ. Πάνω στα δύο αυτά σημεία, παρατηρεί ανάμεσα στ΄ άλλα: "Το ιππικό αποτελεί το κύριο τμήμα, το πεζικό δεν είναι τόσο μεγάλο όσο φημολογείται, εκτός αν οι υπηρέτες και ο λαός από τα παζάρια ή τις αγορές που ακολουθούν το στρατό, ρίχνονται μαζί με την πραγματική πολεμική δύναμη, γιατί στην περίπτωση αυτή θα μπορούσα να πιστέψω ότι θα είχαν δίκιο ν΄ ανεβάσουν τον αριθμό των αντρών στο στρατό μονάχα που συνόδευε το βασιλιά σε 200.000 ή 300.000, και πολλές φορές, σ΄ ακόμα περισσότερους, όταν λογουχάρη, είναι βέβαιο ότι ο βασιλιάς θ΄ απουσιάζει από την πρωτεύουσα πολύ χρόνο. Κι αυτό δε θα φανεί τόσο πολύ καταπληκτικό, στον καθένα που ξαίρει το παράξενο βάρος που αποτελούν οι σκηνές, μαγειρεία, ρούχα, προμήθειες και πάρα πολύ συχνά ακόμα και οι γυναίκες, και συνεπώς και οι ελέφαντες, οι καμήλες, τα βόδια, άλογα, βαστάζοι, προνομείς, προμηθευτές, έμποροι κάθε είδους και υπηρέτες που συνδοδεύουν τους τέτοιους στρατούς στην πορεία του, ή στον καθένα που νοιώθει την ιδιαίτερη κατάσταση και κυβέρνηση της χώρας, δηλαδή πώς ο βασιλιάς είναι ο ένας και μοναδικός ιδιοκτήτης όλης της γής, στο βασίλειο, απ΄ όπου συνάγεται σαν αναγκαία συνέπεια ότι όλη η πρωτεύουσα πόλη, σαν τη Ντελχί ή την Αγκρα ζουν σχεδόν αποκλειστικά από το στρατό και συνεπώς υποχρεώνονται ν΄ ακολουθούν το βασιλιά αν εκστρατεύσει για μεγάλο χρονικό διάστημα. Γιατί αυτές οι πόλεις δεν είναι ούτε μπορεί να είναι κάτι σαν το Παρίσι, γιατί στην πραγματικότητα δεν είναι παρά πολεμικά στρατόπεδα, που είναι εγκαταστημένα λίγο πιό καλύτερα και πιό βολικά παρ΄ όσο στην ανοιχτή πεδιάδα".

Με την ευκαιρία της πορείας του Μεγάλου Μογγόλου στο Κασμίρ με μια στρατιά από 400.000 άντρες, ο Μπερνιέ λέει:

"Η δυσκολία είναι να ξαίρουμε από πού και με ποιό τρόπο, μπορεί να συντηρηθεί, ένας τέτοιος μεγάλος αριθμός ανθρώπων και ζώων, στην εκστρατεία. Σχετικά, η μόνη αναγκαστική υπόθεση, που είναι απόλυτα αληθινή, είναι πώς οι Ινδοί είναι πολύ λιτοί και απλοί στην τροφή τους και πώς απ΄ όλο αυτό το πλήθος των καβαλάρηδων ούτε το ένα δέκατο κι ακόμα ούτε το ένα δεδέκατο δεν τρώει κρέας στη διάρκεια της εκστρατείας. Οσο έχουνε το κ ί τ σ ε ρ ί τους ή ένα μίγμα ρυζιού με άλλα λαχανικά, που σαν ψηθεί του ρίχνουν λυωμένο βούτυρο, είναι ικανοποιημένοι. Παραπέρα είναι ανάγκη να ξαίρουμε ότι οι καμήλες έχουν εξαιρετική αντοχή στη δουλειά, και μπορούν ν΄ ανθέξουν πολύ χρόνο την πείνα και τη δίψα, τρέφονται με λίγο και τρώνε το καθετί και μόλις ο στρατός φτάσει κάπου οι καμηλιέρηδες τις οδηγούν στη βοσκή στον ελεύθερο κάμπο, όπου τρώνε ότι βρούνε. Πρόσθετα, οι ίδιοι έμποροι, που διατηρούνε τα παζάρια στο Ντελχί είναι υποχρεωμένοι να τα διατηρούνε και όσο κρατούν οι εκστρατείες, και το ίδιο και οι μικρέμποροι, κλπ... Και, τέλος, όσον αφορά τη χορτονομή, όλοι αυτοί οι φτωχοί άνθρωποι τριγυρίζουν σ΄ όλη την ύπαιθρο χώρα για να την αγοράσουν κι έτσι να κερδίσουν κάτι. Το μεγάλο και συνηθισμένο τους μέσο είναι να ξύνουν ολόκληρα χωράφια μ΄ ένα είδος μικρό εκφυτευτήρι, να κτυπούν ή να καθαρίζουν το μικρό χόρτο που ξεφύτεψαν, να το κουβαλούν και να το πουλούν στο στρατό...".

Ο Μπερνιέ σωστά θεωρούσε ότι βάση όλων των φαινομένων στην Ανατολή - αναφέρεται στην Τουρκία, Περσία, Ινδοστάν - είναι η έλλειψη ατομικής ιδιοκτησίας της γής. Αυτό είναι το πραγματικό κλειδί, ακόμα και για τον Ανατολικό παράδεισο...

Ο ΕΝΓΚΕΛΣ ΣΤΟΝ ΜΑΡΞ

Μάντσεστερ, 6 Ιούνη 1853

...Πραγματικά η απουσία ιδιοκτησίας της γής είναι το κλειδί σ΄ όλη την Ανατολή. Εδώ βρίσκεται η πολιτική και θρησκευτική της ιστορία. Αλλά πώς συνέβη οι Ανατολίτες να μη φθάσουν στην έγγεια ιδιοχτησία, ακόμα και στη φεουδαρχική της μορφή; Νομίζω ότι οφείλεται κυρίως στο κλίμα, σε συσχετισμό με τη φύση του εδάφους, ειδικά με τις μεγάλες έρημες εκτάσεις που απλώνονται από τη Σαχάρα ίσα, ως την Αραβία, Περσία, Ινδία και Ταταρία, ως τα υψηλότερα Ασιατικά οροπέδια. Η τεχνητή άρδευση είναι εδώ η πρώτη προϋπόθεση για την καλλιέργεια κι αυτό είναι θέμα για τις κοινότητες, τις επαρχίες ή την κεντρική κυβέρνηση. Μια κυβέρνηση στην Ανατολή δεν είχε ποτέ περισσότερους από τρείς τομείς: τον οικονομικό (αρπαγή στο εσωτερικό), πολεμικό (αρπαγή στο εσωτερικό και εξωτερικό), και δημόσια έργα (λήψη των αναγκαίων μέτρων για την αναπαραγωγή). Η Βρεταννική Κυβέρνηση στην Ινδία εφάρμοσε το πρώτο και το δεύτερο με πνεύμα πιό πολύ στενοκέφαλο κι εγκατέλειψε το τρίτο, με αποτέλεσμα να καταστραφεί η ΙΝδική γεωργία. Η τεχνητή αυτή γονιμοποίηση του εδάφους, που σταμάτησε αμέσως όταν το σύστημα της άρδευσης έπεσε σε παρακμή, εξηγεί το διαφορετικά παράξενο γεγονός ότι ολόκληρες εκτάσεις που άλλοτε καλλιεργούνταν θαυμάσια, είναι τώρα έρημες και άγονες (Παλμύρα, Πέτρα, τα ερείπια στην Υεμένη, περιοχές στην Αίγυπτο, Περσία και Ινδοστάν), εξηγεί το γεγονός ότι ένας και μόνο καταστρεπτικός πόλεμος μπορούσε να εξολοθρεύσει τον πληθυσμό μιας χώρας για αιώνες ολόκληρους και να την απογυμνώσει από τον πολιτισμό της. Νομίζω, ότι από τούτο επίσης προέρχεται η καταστροφή του Νοτιοαραβικού εμπορίου πρίν από τον Μωάμεθ, που πολύ σωστά το θεωρείτε σαν ένα από τους κυριώτερους παράγοντες της μωαμεθανικής επανάστασης. Δε γνωρίζω αρκετά καλά την εμπορική ιστορία των πρώτων έξη ύστερα από το Χριστό αιώνων, ώστε να είμαι σε θέση να κρίνω, ως ποιό σημείο οι γενικές υλικές συνθήκες του κόσμου, συντελέσανε ώστε να προτιμηθεί ο εμπορικός δρόμος μέσω Περσίας και Μικρά Ασία, από το δρόμο μέσω της Ερυθράς Θάλασσας. Ομως, όπως κι αν έχει το πράγμα, η σχετική ασφάλεια των καραβανιών στη μεθοδική Περσική Αυτοκρατορία των Σασσανιδών, είχε τεράστιο αποτέλεσμα, ενώ από το 200 ώς το 600 η Υεμένη, σχεδόν ασταμάτητα υποτάσσονταν, ερημόνονταν από εισβολές και ληστευόταν από τους Αβυσσηνούς. Οι πόλεις της Νότιας Αραβίας, που ανθούσαν ακόμα την εποχή των Ρωμαίων, ήταν ολότελα έρημες και ερειπωμένες τον έβδομο αιώνα, μέσα σε πεντακόσια χρόνια οι γειτονικοί Βεδουϊνοι υιοθετήσανε καθαρά μυθικές και θρυλικές παραδόσεις για την καταγωγή τους (βλέπε το Κοράνι και τον Αραβα ιστορικό Νοβαίρι) και το αλφάβητο όπου γράφτηκαν οι επιγραφές σ΄ αυτές τις περιοχές ήταν σχεδόν ολότελα άγνωστο, αν και δεν υπήρχε άλλο, έτσι που ακόμα και η γ ρ α φ ή, στην πραγματικότητα λησμονήθηκε. Πράγματα τέτοιου είδους συνεπάγονται, εκτός από μια "αντικατάσταση" που προκλήθηκε από γενικές εμπορικές συνθήκες, κάποια απόλυτα άμεση και βίαιη καταστροφή, που μπορεί να ερμηνευθεί μονάχα από την αβυσσηνιακή εισβολή. Η εκδίωξη των Αβυσσηνών έγινε περίπου σαράντα χρόνια πρίν απο τον Μωάμεθ κι ήταν ασφαλώς η πρώτη πράξη της αφύπνισης της αραβικής εθνικής συνείδησης, που είχε επίσης υποκινηθεί από περσικές εισβολές από το Βορρά που προωθήθηκαν σχεδόν ως τη Μέκκα. Θα καταπιαστώ με την ιστορία του ίδιου του Μωάμεθ τις επόμενες λίγες ημέρες, ωστόσο, ως εδώ, μου φαίνεται ότι έχει τον χαρακτήρα μιας αντίδρασης των Βεδουϊνων ενάντια στους μόνιμα εγκατεστημένους, αλλά εκφυλισμένους, φελλάχους των πόλεων, που εκείνο τον καιρό, είχαν επίσης εκφυλιστεί και θρησκευτικά, ανακατεύοντας μια διεφθαρμένη λατρεία της φύσης με διεφθαρμένο Ιουδαϊσμό και Χριστιανισμό.

Τα όσα εξιστορεί ο γέρο Μπερνιέ είναι πολύ όμορφα. Είναι πραγματική απόλαυση να διαβάζει κανείς, ακόμα μια φορά, κάτι γραμμένο από ένα σοβαρό, διορατικό γέρο Γάλλο, που χτυπά εκεί που πρέπει χωρίς να φαίνεται ότι το προσέχει...